U Travniku, između zidina starog Konaka, desetljećima se krojila i odlučivala sudbina Bosne. Veziri, nosioci sultanove vlasti u Bosni, neki pravedni i blagi, neki okrutni i strogi, učeni, podmitljivi, pravovjerni, graditelji, rušioci. Svaki je iza sebe ostavio riječ dvije po kojima se i danas pamti u travničkoj čaršiji. Samo oni najveći pak, ostaviše i velelijepne građevine, vakufe, džamije, medrese i tekije, česme i dučane, bezistane i turbeta, koji danas uljepšavaju ulice Travnika i zbog kojih je Travnik prepoznatljiv širom svijeta.
Od 1699. pa do 1851. godine, od Halil paše pa do Omer paše Latasa, 77 vezirskih glava sjedilo je na vezirskoj stolici u Travniku, neki kratko i neprimjetno, neki dugo godina i više puta.
Mnogi od njih vinuli su se u neslućene visine, do pozicije Velikog vezira (premijera) Osmanske imperije, a neki ostali u Travniku i tu dočekali svoj kraj, gdje su izdisali u naručju grada koji ih se bojao, poštovao, mrzio i volio, i tu su ostavili svoje kosti, koje danas krase prelijepi bijeli nišani razasuti po travničkim ulicama i mahalama.
Elči Ibrahim paša podigao je poznatu travničku medresu, koja i danas stoji na ulazu u grad i nosi njegovo ime, Elči Ibrahim pašina medresa. Jednu medresu, u gornjoj čaršiji, podigao je Mehmet paša Kukavica, ali nje više nema, kao ni dobrog glasa o Mehmet paši, koji zaradi nadimak Kukavica, iako je bio jedan od najokrutnijih travničkih vezira. O njemu su se pjevale i poznate narodne pjesme:
“Dok bijaše Kukavica paša,
ne znade se ko bijaše baša.
Sve saruke zbiše u sanduke,
Jatagane skriše na tavane.
Jadna Bosno šta si dočekala?
Da u tebi dvije ptice sude,
Kos kadija, paša Kukavica”.
U Travniku se pamti i Ali Dželaludin paša, okrutan i osvetoljubiv vezir, koji je poznat po smaknuću istaknutog bosanskog pjesnika i učenjaka Abdullvehaba Ilhamije Žepčaka. Ilhamija napisa poznatu bosansku pjesmu:
“Čudan zeman nastade,
sve zlikovac postade,
din dušmanin ustade,
šta se hoće zaboga”
Ova pjesma koštala je Ilhamiju glave, a njegovo turbe se nalazi u Travniku, u mahali Varoš, kao i turbe Ali Dželaludin paše, koje se nalazi u centralnoj Bosanskoj ulici.
Sa Ali Dželaludin pašom, pod istim turbetom leži i Veliki vezir Osmanskog carstva, Abdullah paša Muhsinzade (ili Muhsinović) koji je u travniku stolovao čak četiri puta, i zadržai se duže od svih vezira, ukupno 12 godina.
Na njegovom turbetu koje se nalazi na centralnoj ulici u Travniku stoji natpis: “Bog je vječan. Umrli i mehrum bosanski valija, bivši veliki vezir Abdullah paša Muhsinzade preselio je u vječnost. Za njegovu dušu fatiha.”
U Travniku je stolovao i njegov sin, Mehmet paša Muhsinzade, mnogo godina kasnije, i dao sagraditi prelijepu džamiju Lončaricu, i kraj nje medresu i tekiju. Džamija i danas krasi mahalu varoš, dok medrese i tekije više nema. Bio je oženjen Esmom, kčerkom sultana Mustafe III, pa je nosio titulu zeta vladarske kuće, a kao i njegov otac prije njega, dospio je do časti Velikog vezira Osmanskog carstva.
Hekimoglu Ali paša još je jedan bosanski vezir koji se popeo na stolicu velikog vezira u Istanbulu. Bio je vezir u Travniku dva puta. Porijeklom je venecijanac, a rođen je u Istanbulu od oca Nuh efendije koji je bio glavni dvorski liječnik na dvoru sultana Mustafe II. Zbog toga i nosi prezime Hećimoglu, odnosno “sin lječnika”.
Smatra se za jednog od najcjenjenijih i najsposobnijih bosanskih vezira. Iako u Bosni i Travniku nije ostavio velike zadužbine, u centru Istanbula, za vrijeme dok je bio Veliki vezir, dao je sagraditi velelijepnu džamiju na Bosforu, koja i danas nosi njegovo ime.
Bilo je i onih mističnih, za koje se vjerovalo da posjeduju nadnaravne moći, kao što je vezir Jusuf paša.
U narodu je ostalo vjerovanje da je Jusuf paša bio vidovit i često se za njegovu dušu molilo. U gradu Livnu i danas se pored džamije Džumanuše nalazi njegov mezar na čijem je nišanu na turskom jeziku napisano: “Svrha ovog znaka je da sjeti na molitvu umrlom. Ako je danas meni, sutra je tebi. Bivši bosanski valija, pomilovani i oprošteni Jusuf paša. Pomoli se za njegovu dušu.”
I upravo zbog vjerovanja da je bio vidovit, bio je poštovan u narodu, i malo ko bi prošao pored ovog njegovog mezara a da nije preporučio Bogu dušu Jusuf paše.
Ovo je kratko podsječanje na dugogodišnju historiju travničkih vezira. Na našem blogu donosit ćemo zanimljive priče i događaje koje Travnik i njegovi stanovnici i danas pamte i prepričavaju.